School Improvement Plan (SIP Model-5)

 

---

विद्यालय सुधार योजना (SIP) नेपालको सन्दर्भमा

परिचय:

विद्यालय सुधार योजना (SIP) भन्नाले विद्यालयले तयार पार्ने रणनीतिक दस्तावेजलाई जनाइन्छ, जसको उद्देश्य शिक्षाको गुणस्तर सुधार गर्नु, विद्यार्थीको शैक्षिक उपलब्धिमा वृद्धि गर्नु र समावेशी, गुणस्तरीय तथा प्रभावकारी सिकाइ वातावरण निर्माण गर्नु हो। नेपालमा SIP प्रायः तीनदेखि पाँच वर्षको अवधिका लागि तयार पारिन्छ र हरेक वर्ष समीक्षा गरिन्छ।

---

नेपालमा SIP को कानुनी तथा नीतिगत आधारहरू:

नेपालमा SIP निम्न कानुनी र नीतिगत दस्तावेजहरूमा आधारित छ:

• शिक्षा ऐन तथा नियमावली

• विद्यालय क्षेत्र विकास योजना (SSDP)

• स्थानीय सरकार सञ्चालन ऐन २०७४

• शिक्षा नीति २०७६

• निःशुल्क तथा अनिवार्य शिक्षा ऐन २०७५

यी नीतिहरूले प्रत्येक सार्वजनिक विद्यालयलाई SIP तयार पार्न अनिवार्य बनाएका छन्, जसले पारदर्शिता, जवाफदेहिता र समुदायको सहभागिता सुनिश्चित गर्छ।

---

नेपालमा SIP का प्रमुख अङ्गहरू:

1. विद्यालयको परिचय:

   • विद्यालयको नाम, स्थान, स्थापना वर्ष, कक्षा सञ्चालन विवरण

   • विद्यार्थी विवरण: कक्षा अनुसार, लिङ्ग, जातीयता, अपाङ्गता आदिको जानकारी

   • शिक्षक विवरण: योग्यता, तालिम, दरबन्दी, शिक्षक–विद्यार्थी अनुपात

2. स्थिति विश्लेषण (SWOT):

   • विद्यालयको बलियो पक्ष, कमजोरी, अवसरहरू र चुनौतीहरूको पहिचान

   • शैक्षिक नतिजाको विश्लेषण

   • भौतिक पूर्वाधारको अवस्था

   • समुदाय र सरोकारवालाको सहभागिता

   • सीमान्तकृत समूहका चुनौतीहरू

3. दृष्टिकोण, लक्ष्य र उद्देश्यहरू:

   • विद्यालयको दीर्घकालीन दृष्टिकोण र उद्देश्यहरू

   • छोटो र मध्यम अवधिका SMART लक्ष्यहरू (विशिष्ट, मापनयोग्य, सम्भव, सान्दर्भिक, समयसीमाबद्ध)

4. रणनीतिहरू र क्रियाकलापहरू:

   • शिक्षण विधिमा सुधार र सिकाइ–सहभागितामा वृद्धि

   • बालविकास र आधारभूत शिक्षाको गुणस्तर सुधार

   • समावेशी शिक्षा कार्यक्रम

   • भौतिक संरचना सुधार (शौचालय, कोठा, खानेपानी, गेट, पर्खाल आदि)

   • अतिरिक्त क्रियाकलाप र जीवनोपयोगी सीप विकास

5. वार्षिक कार्ययोजना र बजेट:

   • प्रत्येक क्रियाकलापको लागत विवरण

   • स्रोत पहिचान (सरकारी अनुदान, स्थानीय सरकार, समुदाय, NGO/INGO)

   • वित्तीय पारदर्शिता र व्यवस्थापन

6. अनुगमन र मूल्याङ्कन:

   • विद्यालय स्व-मूल्याङ्कन र बाह्य मूल्याङ्कन (नगरपालिका/गा.पा., PTA, SMC)

   • नतिजा सूचकांक र प्रगति प्रतिवेदन

---

नेपालमा SIP को महत्व:

• विद्यालय आफैंले योजना बनाउने तल्लो तहको योजना प्रणाली (bottom-up planning) लाई प्रवर्द्धन

• अभिभावक, शिक्षक, विद्यार्थी र समुदायको सहभागिता मार्फत विद्यालयमा साझेदारी भावना विकास

• तथ्यांकमा आधारित योजना (Evidence-Based Planning)

• SIP लाई आधार बनाएर सरकारी तथा स्थानीय बजेट विनियोजन

• सीमान्तकृत समूह (दलित, जनजाति, अपाङ्गता भएका बालबालिका, बालिका आदि) को पहुँच सुनिश्चित गर्दै समावेशी शिक्षा प्रवर्द्धन

---

नेपालमा SIP कार्यान्वयनका चुनौतीहरू:

• विद्यालय तथा स्थानीय तहमा जनशक्ति र तालिमको कमी

• तथ्यांक संकलन र विश्लेषण प्रणाली कमजोर

• विद्यालय व्यवस्थापनमा राजनीतिक हस्तक्षेप

• बजेटको अभाव वा ढिलाइ

• कमजोर अनुगमन र उत्तरदायित्व प्रणाली

---

निष्कर्ष:

विद्यालय सुधार योजना (SIP) ले विद्यालय सुधारको लागि आधार तयार गर्छ र शिक्षाको गुणस्तर सुधारमा सहयोग पुर्‍याउँछ। SIP प्रभावकारी बनाउन विद्यालय नेतृत्वको क्षमता अभिवृद्धि, तथ्यांकमा आधारित निर्णय, र समुदाय, विद्यालय तथा स्थानीय सरकारबीचको सहकार्य आवश्यक छ। SIP को प्रभावकारी कार्यान्वयनले बालबालिकाको सिकाइ उपलब्धिमा दीर्घकालीन सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सक्छ।

For Download 

Click Here

Share: